In de kom van een ingestorte vulkaankrater, omringd door de beboste hellingen van de Štiavnické vrchy, ligt een (figuurlijk) gouden en zilveren stadje verstopt, met zo’n veelheid aan stedelijke en technische monumenten dat het in 1993 door UNESCO op de Werelderfgoedlijst werd gezet. Maak kennis met Banská Štiavnica, het mijnstadje in het zuiden van Slowakije, waar middeleeuwse geschiedenis en een verrassend natuurlijk (beschermd) landschap een ideale combinatie vormen voor een prettige daguitstap.
Het vraagt wat inspanning om er te komen, een directe trein- of busverbinding is er niet en lokaal openbaar vervoer stopt maar af en toe in het centrum. Met de auto is het vanaf ons vakantiehuisje in Závažná Poruba een lange rit van 140 km, met als voornaamste kenmerk, bergen over (Grote Fatra) en bergen door (Lage Tatra). Maar ook diepgele zonnebloemvelden, vervallen fabrieken, verloederde gebouwen en kleine verstilde dorpjes passeren aan ons voorbij. Uiteindelijk, via een slingerende weg door het groen, met veel stijgen en veel bochtenwerk, arriveren we in één van Slowakije’s best bewaarde geheimen: Banská Štiavnica.
Kroniek van een mijnstadje
De hoogste vulkaan van Centraal-Europa stond ooit lava en vuur te spuwen in de regio rond Banská Štiavnica. Dat vulkanische verleden zorgde voor een ondergrond die rijk was aan mineralen en vooral aan goud- en zilvererts.
Reeds in de 3e eeuw v.C. werd er melding gemaakt van een Keltische nederzetting en primitieve mijnbouw op de plaats van de huidige stad en 10 eeuwen later was Banská Štiavnica uitgegroeid tot één van de eerste koninklijke steden in het Koninkrijk Hongarije. Geholpen door Duitse kolonisten (reden waarom veel gebouwen een Duitse naam hebben), mijnwerkers en technici werd Banská Štiavnica de voornaamste producent van goud- en zilvererts in Centraal-Europa.
Met als bijnaam de zilverstad was het één van de rijkste steden in Europa met elegante herenhuizen, prachtige paleizen, kerken, pleinen en uiteraard een paar forten ter verdediging van die rijkdom.
Vooruitgang en innovatie was een belangrijk punt in de mijnstad en in 1762 werd de Academy of Mining and Forestry opgericht, de eerste technische en industriële hogeschool in de wereld. Eind 18e eeuw was de stad de 3e grootste in het Koninkrijk Hongarije met de grootste voorraad aan goud en zilver.
Het keerpunt kwam vanaf de 19e eeuw. De ontginning van goud- en zilvererts werd minder belangrijk en vooral te duur en de voorraad aan mineralen raakte stilaan uitgeput - meteen het begin van een langzaam verval van de stad en van de infrastructuur van de mijnen. Vanaf de 2e helft van de 20e eeuw gingen de mijnen een na een dicht en in 2001 sloot ook de laatste mijn in de Banská Štiavnica regio.
Gelukkig werd reeds vroeg begonnen met het onderhoud, het herstel en het restaureren van de authentieke gebouwen van de stad, dankzij de fondsen van de EU en van UNESCO, en veel van de oorspronkelijke mijnuitrusting en technische infrastructuur is in een opvallend goede staat.
Met bijna 360 historische voorwerpen en monumenten, waaronder het fotogenieke centrum en een vrijwel intacte mijnsite, valt er genoeg te zien en te doen in het Banská Štiavnica van de 21e eeuw.
Op ontdekking in de oude stad
Beginnen doen we in het Tourist Information Centre, voor een stadsplan en info over het Slovenské banské múzeum of het mijnmuseum.
Het historische centrum is tegen een helling opgebouwd (erfenis van de vulkaankrater die miljoenen jaren geleden instortte) en een rondwandeling betekent een behoorlijke klim over ongelijke oude kasseitjes. Goeie schoenen zijn een aanrader! Ga mee en ontdek met ons deze, amper door toeristen bezochte, charmante stad met zijn pastelkleurige gevels, pittoreske doorkijkjes en schitterende monumenten.
* Trotuár
Letterlijk vertaald betekent het de stoep. De grappige benaming wordt gebruikt door de locals om het verhoogde deel van de hoofdstraat Andreja Kmeťa aan te duiden. Je vindt er een aaneenschakeling van hotels, restaurants, cafeetjes, winkeltjes en souvenirshops. Een lange stoep dus met terrasjes en bankjes en slenterende wandelaars … op de stoep!
* Trojicne námestie
Het plein van de Heilige Drievuldigheid is het echte middelpunt van de stad, al sinds de 16e eeuw. Rond het langwerpige stadsplein liggen oude paleizen en barokke burgerhuizen verzameld, nu in gebruik als galerie of restaurant of museum. Het toeristentreintje en de stadstours vertrekken hier en je vindt er de imposante pestzuil. Die kwam er als blijk van dankbaarheid voor het einde van de pestepidemie die begin 18e eeuw bijna de helft van de bevolking doodde. Interessant weetje: dit is de hoogste pestzuil in Europa.
* Berggericht
Het statige gele gebouw, waar nu het Tourist Information Centre is, was ooit de mijnbouwrechtbank. Vandaar de (Duitse) naam Berggericht. Er werden lezingen gehouden, er was een bibliotheek en mineralen van over de hele wereld werden er tentoongesteld. Die tentoonstelling kan je nog steeds gaan bewonderen.
De binnenplaats geeft toegang tot een kort stuk (75 m) van de mijntunnel Štôlňa Michal. Niet spectaculair maar leuk als eerste kennismaking met een mijntunnel.
* Starý zámok
Het Oude Kasteel (er is ook het Nieuwe Kasteel) ligt schilderachtig op een steile heuvel boven het stadsplein. Kijk niet vreemd wanneer je eerst een zachtblauw met witte kerktoren opmerkt. Het Oude Kasteel begon zijn geschiedenis in de 13e eeuw als parochiekerk. Die werd later, in de 16e eeuw, verbouwd tot een burcht om de regio te verdedigen tegen de aanvallen van de Ottomanen. Het stadje werd echter nooit aangevallen en de burcht samen met het torengedeelte van de kerk zijn perfect bewaard gebleven.
Alleen al voor de uitzichten zou je het hele eind omhoog wandelen. Wat een heerlijke plek! De spitse torentjes tussen de boomtakken, de rode daken en in de verte de wazige heuvels die de stad omringen ... even rustig genieten … de bankjes staan er met een reden!
Wist je trouwens dat de Starý zámok burcht en het centrum van Banská Štiavnica figureerden in de Netflix tv-serie “Dracula”?
* Banské múzeum v prírode – skanzen
De omgeving van Banská Štiavnica met o.a. het openluchtmijnmuseum en de Bartolomej mijntunnel maken niet alleen deel uit van het Štiavnické Vrchy Beschermd Landschap maar zijn, omwille van de uitzonderlijke waarde, ook opgenomen in de UNESCO Werelderfgoedlijst.
De Štiavnica regio was immers gekend voor zijn nieuwe en moderne methoden van ertsontginning, van het gebruik van buskruid tot waterpompen en stoommachines en een ingewikkeld systeem van waterreservoirs, waardoor de inwoners reeds in de 16e eeuw vers drinkbaar water hadden. Extra redenen dus om deze site te bezoeken en zowel boven de grond als ondergronds valt er heel wat boeiends te bezichtigen.
Eerst maar langs de kassa passeren. Gelukkig is het uitzonderlijk rustig (waar blijven al die toeristen?) en kunnen we nog boeken voor de laatste gegidste tour van 14 uur. Goeie raad: reserveer vooraf want aantal deelnemers en rondleidingen zijn beperkt (zie info hieronder bij Praktisch) en neem een warme trui, stevige schoenen en een zaklamp mee.
Picknicken doen we in de schaduw, omringd door eeuwenoude mijngebouwen waar mensen eeuwenlang zeer hard hebben geploeterd in één van de gevaarlijkste jobs ter wereld. Ze krijgen een naam, voor altijd genoteerd in het oude mijnboek in de gemeenschapshal. Er hangt een stille, haast eerbiedige sfeer in het houten gebouwtje, dat veel weg heeft van een kapel.
De wandeling over het museumterrein brengt ons naar de oude smidse en het kleine brandweerstation. We zien de toegang tot een paar oude mijnschachten en de hellende spoorwegrails naar de ingang van de Štôlňa Bartolomej. Deze mijntunnel, één van de weinige geopend voor het publiek, is natuurlijk dé belevenis van ons bezoek aan het openluchtmuseum.
Met een gids voor ons alleen wordt het haast een privétour en gaan we door gangetjes waar grote groepen niet kunnen komen. Een meevallertje! Gewapend met een helm, een zaklamp en een (meer dan ruime) mijnwerkersjas ervaren we zelf hoe dat voelt, onder de grond door een smal en donker en vochtig gangetje. Claustrofobisch en bepaald geen pretje en wij hoeven enkel maar de gids te volgen en te luisteren naar haar uitleg.
Onvoorstelbaar dat je met een primitieve hamer en beitel hier ook nog stukken rots zou gaan uithakken in de hoop op klompjes goud- en zilvererts. Toch is dat wat de mijnwerkers zo lange tijd gedaan hebben.
De meeste indruk maakt het tredwiel, aangedreven door paarden die jaren onder de grond bleven. Dit systeem, het enige overgebleven in Slowakije, pompte tot de late jaren 1800 het water op uit de mijnen. Minder spectaculair maar zeker zo confronterend zijn de wagentjes waarin de mijnwerkers door de tunnels werden vervoerd, als sardientjes in een blik. Het lijken wel fruitkisten op wieltjes, amper groot genoeg voor de 7 dwergen. En oh ironie, wat een luxe, er is ook een wc-wagentje en een ondergrondse eetzaal. Oude en modernere mijnwerktuigen liggen links en rechts, achtergelaten in de gangen, tastbare getuigen van een levensgevaarlijk werk.
Filmpjes en infoborden geven de bezoeker een duidelijker beeld van hoe het vroeger was. Indrukwekkend en met dank aan onze gids en haar deskundige uitleg in een grappig Slowaaks-Engels.
Toch blij dat we weer boven de grond in de warme zon lopen en vooral blij met alweer een ervaring rijker!
NOG MEER MONUMENTEN
*Sint-Katharinakerk of Kostol Sv. Katariny
*Stadhuis
*Glanzenberg
*Het Nieuwe Kasteel of Novy Zamok
*De Kalvarieberg
*De Botanische Tuin
*Jozef Kollár galerie
*Marina’s huis
*De Evangelische Kerk
*Kammerhof
* Štiavnica’s Bethlehem of de houten maquette van de stad
*De Kerk van de Hemelvaart van de Maagd Maria
PRAKTISCH
*Tourist information centre - Námestie Sv. Trojice 6
(open van 1 april tot 31 oktober)
*Parking: Robotnícka
*Openluchtmijnmuseum met mineralenshop en koffiehoek - Jozefa Karola Hella 12
(januari en februari gesloten – juni, juli en augustus inkom te betalen – andere maanden gratis toegang – beperkt aantal bezoekers - openingsuren zie website https://www.muzeumbs.sk/sk/banske-muzeum-v-prirode)
Gouden tip: maak je ooit een roadtrip door Slowakije, zet dan dit schattige stadje en zijn mooie omgeving op je lijst!
Je krijgt er gegarandeerd geen spijt van!
Reactie plaatsen
Reacties