Woestijnkastelen: een roadtrip door Oost-Jordanië.

Stel je geen sprookjesachtige Disneykastelen voor met torentjes of romantische balkons en prinsessen die hun prins uitwuiven. De woestijnkastelen van Jordanië zijn, op een uitzondering na, massieve burchten, forten en karavanserais, stoer en schijnbaar onverwoestbaar en oninneembaar. Gelegen in het grote niemandsland ten oosten van Amman, richting Irak, lijken ze willekeurig uitgestrooid langs highway 30 (de noordelijke route) en highway 40 (de zuidelijke route). De keuze is groot maar wij beperken ons tot de drie meest opvallende en best bewaarde woestijnkastelen langs de zuidelijke route nl. Qasr al-Azraq, Qasr Amra en Qasr al-Kharanah.

Een rondje geschiedenis leert ons dat de meeste woestijnkastelen dateren uit de tijd van de Omajjaden (7e en 8e eeuw), vaak gebouwd op Romeinse en Byzantijnse overblijfselen. Waar ze voor dienden is niet altijd even duidelijk. Waren dit militaire gebouwen, jachtverblijven, ontmoetingsplaatsen voor machthebbers en bedoeïenen of karavanserais? Feit is dat er ‘Desert Castles’ zijn in soorten, van luxueus gedecoreerde jachtpaviljoenen en badhuizen met prachtige fresco’s tot echte burchten ter verdediging van het land. Wat ze allemaal gemeen hebben, is hun ligging langs de oude karavaanroutes van Damascus (Syrië) tot in Irak en Saudi-Arabië.   

Een vroeg vertrek uit Amman voor een rit van bijna 110 km, richting het oosten, over een bijna lege snelweg waar een eindeloze uitgestrektheid en een 180 graden lucht het uitzicht bepalen. Wat een andere wereld, dit dorre steppegebied! De immense vlakheid en eenzame verlatenheid werken hypnotiserend.

Even voor Azraq wordt de horizon opeens onderbroken door de witte stippen van wat een enorm vluchtelingenkamp blijkt te zijn. Maak kennis met een andere kant van Jordanië, een land met iets meer dan 10 miljoen inwoners dat meer dan 650.000 (geregistreerde) vluchtelingen opvangt. Behoorlijk confronterend en wij worden er wel even stil van in de airco gekoelde comfortabele bus! Ook de grote wegwijzer ‘Irak links’ en ‘Saudi-Arabië rechts’, zet aan het denken. Voor ons namen uit de krant en de nieuwsberichten, hier gewoon op een verkeersbord aan de kant van de weg, een weg die naar het kleine stadje Azraq leidt en naar het eerste woestijnkasteel op onze roadtrip.

1. QASR AL-AZRAQ

Een zwart, massief vierkant fort, dat is de eerste indruk van Qasr al-Azraq. Dat massieve beeld wordt nog eens versterkt door de toegangsdeur in dikke, pure basaltsteen. Hoe krijg je die open en dicht? Ook de ligging is ongewoon: midden in het stadje aan een drukke straat met zicht op de waslijnen, de elektriciteitsdraden, de waterreservoirs en de satellietschotels. Heden en verleden komen elkaar hier tegen.

De oorspronkelijke structuur dateert vermoedelijk uit de 3e eeuw n.C. en werd, na de Romeinen, ook door de Omajjaden gebruikt. Het fort kreeg waarschijnlijk zijn huidige en ommuurde vorm in het jaar 1237. Op de inscriptie boven de ingang staat namelijk te lezen dat er toen een grondige verbouwing plaats vond. Beroemd werd Qasr al-Azraq vooral door T.E. Lawrence (Lawrence of Arabia) die hier in 1917 zijn hoofdkwartier vestigde tijdens de Arabische revolutie tegen de Ottomanen.

Er staan nergens infoborden dus zet je verbeelding aan het werk om de paardenstallen, de werkkamer van T.E. Lawrence, de gevangenis, de keuken en de eetkamer te ontdekken.

In een van de hoektorens kan je naar boven klimmen maar opgelet: de trap van basaltbalken is niet overal even stabiel. Centraal op het grote binnenplein staat een kleine rechthoekige moskee met een mihrab, een nis in de muur die de richting van Mekka aangeeft.

Wat dit woestijnkasteel extra speciaal maakt zijn de grote zwarte blokken basalt waaruit het is opgebouwd, de plafonds (of wat er van over is) van lange stukken basaltsteen en de mooie bogen in sommige kamers. En behalve een paar Poolse toeristen hadden we dit indrukwekkende monument voor ons alleen. Heerlijk rustig!

AZRAQ WETLAND RESERVE

Van Qasr al-Asraq is het maar een klein eindje rijden naar het AZRAQ WETLAND RESERVE, langs een creatieve Jordaanse rotonde (hier met koffiepot en kroontje) en langs de winkeltjes en eethuisjes die typisch zijn voor deze drukke baan met vrachtvervoer naar de twee grensstreken.

Dé reden dat Qasr al-Asraq gebouwd werd op de plaats waar het nu nog staat, is het moerasland vlakbij. De Asraq oase is namelijk de enige waterbron in een woestijnstreek met een grootte van bijna 12.000 km². De jarenlange droogte en het wegpompen van water voor de watervoorziening in de steden heeft er echter voor gezorgd dat dit waardevolle gebied nog maar een trieste schaduw is van wat het vroeger was. De gevolgen waren (en zijn nog steeds) catastrofaal voor de vogels, de vissen, de planten en de dieren die hier leefden.  

Maar dankzij de inspanningen en het werk van de RSCN (Royal Society for the Conservation of Nature) wordt de oase langzaam maar zeker hersteld, al is het een proces van zeer lange duur. Om je een idee te geven: van het 74 km² grote reservaat is amper een stuk van 12 km² gesaneerd.

Vandaag is de Azraq oase een beschermd natuurreservaat en een belangrijke plek voor de honderden soorten trekvogels die hier samenkomen op hun vliegroute tussen Europa en Afrika.

Een wandeling over de houten looppaden geeft je een goed idee van hoe het hier kan worden maar laat ook duidelijk zien hoeveel werk er nog is. Een deel van de waterplassen en poelen zijn heraangelegd en langs de kanten herleven de moerasplanten. De waterbuffels maken opnieuw wandelsporen in het hoge riet en als je goed luistert en goed kijkt en heel stil staat, kan je de mussen, vinken en tortelduiven spotten in de struiken. Zelfs de zwart-wit gestreepte killifish, het enige echte inheemse Jordaanse visje, is terug van bijna weggeweest en meerkoet eenden zwemmen vrolijke rondjes op de plassen.

Ook archeologisch is de oase interessant vanwege de Omajjaden muur die nog door het reservaat loopt en onderdeel was van een aquaduct.

Deze plek herinnert de bezoeker er nog maar eens aan dat water essentieel is voor elke vorm van leven en dat we er zuinig moeten mee omspringen! Een gedachte om te onthouden als we nog eens veel te lang onder de douche staan!

Wat krijg je als bezoeker: een modern infocentrum met leerrijke tentoonstelling en displays, een vogelkijkhuisje in de plaatselijke traditionele moddersteen en een picknickplaats met toiletten, niet onbelangrijk op een roadtrip 😊. De wandeling is ongeveer 1,5 km en de duur? Zo lang of zo kort als je zelf wil.

2. Qasr Amra

Aan diezelfde highway 40 ligt onze volgende bestemming, één van de mooiste woestijnkastelen in Jordanië en één die terecht op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat. 

De weg ernaartoe vanaf Azraq gaat door een streek die bepaald dramatisch kan genoemd worden. Stel je een vlakte voor met een afwisseling van zwarte basalt en bleke kalksteen met daartussen een rechte, nog bijna nieuwe snelweg en af en toe een lange truck die passeert. In dat grote ‘niets’ ligt Qasr Amra, als een uniek en kostbaar juweel. Gebouwd ergens in de 8e eeuw, door de Omajjaden, diende het waarschijnlijk als buitenverblijf of jachtpaviljoen met badhuis en ontvangstzaal. Zeker is dat Qasr Amra er enkel was voor luxueuze ontspanning. Dat wordt duidelijk gemaakt door de veelkleurige (vaak gewaagde) fresco’s op de plafonds en de muren.

Gerestaureerd, opgekuist of gewoon beschadigd door de eeuwen heen, de blauwe, bruine, okergele en donkerrode schilderingen zijn schitterende voorbeelden van vroeg-islamitische kunst en tonen aan dat er in die tijd, in tegenstelling tot nu, wel mensen en dieren werden afgebeeld.

Antieke ambachten naast jachttaferelen en sportvoorstellingen, dansende en badende halfnaakte vrouwenfiguren, sterrenbeelden, dromedarissen, jachthonden … er gebeurt heel veel op de muren en de gewelven van de zaaltjes en de kamers. Het fototoestel maakt overuren want deze wow-ervaring is een feest voor elke cultuurliefhebber! Dit verwacht je toch niet in dit desolate landschap?

Behalve het hoofdgebouw met zijn opvallende dakbogen, heeft Qasr Amra nog een bronhuis met waterput en waterreservoir. Langs aardewerken pijpen werd het water naar het badhuis gepompt. De combinatie van kleedkamer, stoomkamer en warm- en heetwaterbaden maakt dat dit trouwens één van de oudste overblijfselen van een ‘hammam’ is.

3. QASR AL-KHARANAH

Op  een kwartier rijden van het Amra kasteeltje ligt onze laatste bestemming voor vandaag en dat is één van de meest bijzondere woestijnkastelen op deze route. Qasr al-Kharanah is niet te missen want al van ver zie je deze zachtgele kalkstenen kubus staan, middenin een zandvlakte zonder einde. De buitenmuren amper versierd, kleine en smalle torentjes op de 4 hoeken en een strakke afgeronde inkom … weinig spectaculair, eerder een beetje saai, dat is het eerste beeld dat je als bezoeker meekrijgt maar dat beeld verdwijnt meteen als je door de dubbele deur op de binnenplaats komt.

Dit is een zo goed als authentiek gebleven bouwwerk met maar liefst 60 kamers en al die gelijke deur- en raamopeningen prikkelen de nieuwsgierigheid. Dus het ganse kasteel rondlopen en ontdekken is hier de boodschap maar wel opletten voor gaten in de vloer, vogelnesten en donkere onverlichte hoekjes! Beneden waren waarschijnlijk stallen, gezien het waterreservoir op de binnenplaats. Niet erg boeiend.

Wel fascinerend zijn de stenen trappen die leiden naar een doolhof van gangen en kamers boven. Misschien vergaderzaaltjes of een plek waar rondtrekkende handelaars even konden uitrusten gezien de smalle openingen in de dikke muren die voor licht en lucht zorgen.

Het is immers nog steeds een raadsel waar Qasr al-Kharanah nu werkelijk voor gediend heeft. Het lijkt geen militair fort of burcht ter verdediging van een strategische plaats maar misschien wel een karavanserai of een antieke ‘herberg’. Wat het ook was, dit Omajjaden woestijnkasteel, gebouwd in het begin van de 8e eeuw, heeft een onverwacht stijlvol interieur van fijne zuilen, versierde plafonds en decoratieve deurlijsten. Dus zeker de moeite waard om hier te stoppen en te gaan genieten van een uitzonderlijk woestijnkasteel.     

En dan klinkt dringend het ‘Yalla Yalla’ van de gids, tijd dus om deze wondere monumenten achter ons te laten en te vertrekken, richting Amman. Na de stilte van de woestijn, is het toch weer wennen aan de toeterende auto’s die zich luidruchtig een weg banen door het drukke verkeer. Ook de creativiteit kent hier geen grenzen: kerstversiering aan de achteruitkijkspiegel, glitterstuur met lichtjes en een paard wordt doodleuk vervoerd in een open pick-up met kruiwagen vastgebonden aan de zijkant.

Wat we niet zien, zijn fietsen en bromfietsen. Wat we wel zien is een herder die met zijn tentje en zijn geiten nog net een plekje vond tussen de moderne flatgebouwen van de buitenwijken van Amman. Velden vol zonnepanelen, drie grazende dromedarissen en vooral veel afval langs de kant van de weg (er zwerven hier nogal wat plastic flessen en zakjes rond) ... de vele gezichten van dit land!